W świetle nowej ustawy o ochronie sygnalistów, która wchodzi w życie 25 września 2024 roku, firmy zatrudniające co najmniej 50 pracowników stają przed wyzwaniem wdrożenia skutecznych procedur zgłoszeń wewnętrznych.
Spis treści
Nowe przepisy i konsekwencje
25 września 2024 roku, weszła w życie ustawa o ochronie sygnalistów (Dz. U. 2024 r. poz. 928), uchwalona 14 czerwca 2024 roku.
Projektodawcą ustawy było Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, przy współpracy Ministerstwa Sprawiedliwości. Nowe przepisy zobowiązują firmy i instytucje do wprowadzenia specjalnych procedur zgłaszania nieprawidłowości, mających na celu ochronę osób zgłaszających łamanie prawa oraz zabezpieczenie ich przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawców.
Kogo obejmuje ochrona?
Ustawa szeroko definiuje grono potencjalnych sygnalistów. Ochroną objęte są osoby zgłaszające naruszenia prawa, niezależnie od formy zatrudnienia i pełnionej funkcji, w tym:
- Etatowi pracownicy
- Pracownicy tymczasowi
- Wolontariusze i stażyści
- Osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych
- Prokurenci
- Pracownicy wykonawców i podwykonawców
- Wspólnicy i udziałowcy
- Kandydaci w procesie rekrutacji
- Byli pracownicy
Zakres zgłoszeń
Zgłoszenia lub ujawnienia publiczne mogą dotyczyć m.in.:
- Korupcji
- Prania pieniędzy i finansowania terroryzmu
- Niebezpiecznych produktów
- Bezpieczeństwa transportu
- Ochrony środowiska
- Bezpieczeństwa żywności
- Zdrowia publicznego
- Ochrony konsumentów
- Ochrony prywatności i danych osobowych
- Bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych
- Interesów finansowych Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz UE
- Konstytucyjnych wolności i praw
Metody zgłaszania nieprawidłowości
Sygnalista może zgłosić naruszenie prawa poprzez:
- Wewnętrzne kanały zgłoszeń utworzone przez podmioty prywatne i publiczne
- Odpowiednie organy państwa
- W szczególnych przypadkach - publiczne ujawnienie informacji o naruszeniach prawa
Obowiązki pracodawców
Firmy zobowiązane są do:
- Przygotowania projektu procedury zgłoszeń wewnętrznych
- Konsultacji procedury z przedstawicielami pracowników lub związkami zawodowymi
- Wyznaczenia odpowiedniego podmiotu do odbierania zgłoszeń
- Umożliwienia zgłoszeń w formie ustnej i pisemnej, w tym elektronicznej
- Dokumentowania zgłoszeń (nagrania, transkrypcje, protokoły)
- Prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych
Ochrona i wsparcie dla sygnalistów
- Sygnalista, który doświadczy działań odwetowych, może wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie.
- Instytucją odpowiedzialną za udzielanie wsparcia sygnalistom jest Rzecznik Praw Obywatelskich.
Sankcje za naruszenie ochrony sygnalistów
Ustawa przewiduje surowe kary za naruszenie ochrony sygnalistów:
- Grzywna, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do roku za uniemożliwianie lub utrudnianie zgłoszenia
- Do 3 lat pozbawienia wolności za utrudnianie zgłoszenia z użyciem przemocy lub groźby
- Do 2 lat pozbawienia wolności za działania odwetowe (do 3 lat w przypadku uporczywości)
- Do roku pozbawienia wolności za umożliwienie ujawnienia tożsamości sygnalisty
Kontekst europejski
Ustawa wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej.
Korzyści z właściwej anonimizacji
Skuteczna ochrona anonimowości sygnalistów przynosi organizacjom wymierne korzyści:
- Wczesne wykrywanie nieprawidłowości
- Możliwość szybkiego reagowania na problemy
- Poprawa procesów wewnętrznych
- Budowanie kultury organizacyjnej opartej na zaufaniu i transparentności
Wdrożenie odpowiednich procedur anonimizacji sygnalistów nie tylko chroni firmy przed sankcjami prawnymi, ale także przyczynia się do budowania zdrowszego i bardziej etycznego środowiska pracy. Nowa ustawa stanowi ważny krok w kierunku zwiększenia transparentności i odpowiedzialności w polskich firmach i instytucjach publicznych.
O autorze
